Waar Rood!-frontman Erik De Bruyn met het totaal genegeerde De terugkeer van de dwarsliggers niet in is geslaagd, heeft PVDA-voorzitter Peter Mertens met verve voor elkaar gekregen: hij heeft met Hoe durven ze? een radicaal linkse bestseller geschreven, die van de weeromstuit ook heel wat aandacht in de pers kreeg. Eind januari waren er al 4000 exemplaren verkocht, deels door militanten, maar ook voor een belangrijk gedeelte via de grote boekenketens. Begin februari stond het boek zelfs op nummer één in de non-fictie top tien van Boek.be. Mertens vat in Hoe durven ze? perfect de schuivende tijdgeest, waarbij steeds meer mensen afkerig worden van het casinokapitalisme en het allesoverheersende marktdenken. Ook de befaamde Gentse psychoanalyticus Paul Verhaeghe schoot in een drukbesproken essay in De Standaard (‘Een gif dat het slechtste in ons boven haalt’) met scherp op de uitwassen van het neoliberalisme. ‘Het doel heet zelfmanagement: jongeren moeten zichzelf beschouwen als een bedrijf, waarbij vaardigheden een economisch belang hebben ter verhoging van hun marktwaarde. Daarmee heeft het competentieonderwijs de neoliberale ideologie ten volle geïmplementeerd in de geest van onze jeugd. Waarom zijn we dan verwonderd als hun eerste vraag luidt: wat brengt het op? Voor mij? Hun nieuwe norm heet effectiviteit, het doel is materiële winst, de daarbij behorende deugd hebzucht.’ Die ommekeer schijnt Europees te zijn. In Frankrijk stevent François Hollande op het presidentschap af met een haast travaillistisch programma en in Nederland zou volgens recente opiniepeilingen de roodlinkse SP op dit ogenblik de grootste partij zijn. Of om het met de woorden van de bevlogen inleider Dimitri Verhulst te zeggen: ‘De wind waait nu al lang genoeg van rechts. Dit boek, dat ik des te zeer zou willen bestickeren als "noodzakelijk", begroet ik als een warm en hernieuwd begin in de strijd tegen het asocialisme’. 
Peter Mertens stelt in interviews dat zijn boek meer is dan een pamflet. We moeten toegeven dat hij in zijn opzet is geslaagd. Het aantal zwart-wituithalen naar het kapitalisme en het bedrijfsleven is beperkt. Aan deze publicatie is duidelijk hard gewerkt. De overvloed aan ideeën wordt gestut door interessante historische vergelijkingen, wetenschappelijke onderbouw, veel cijfermateriaal en zelfs een uitgebreid voetnotenapparaat. Bovendien worden alle pijnpunten en wantoestanden niet enkel aangeklaagd, maar ook gecounterd met concrete voorstellen en uitwegen. Zo vormt Hoe durven ze? niet enkel een aanklacht (waar de PVDA traditioneel sterk in is), maar ook een oplossingsgericht, ja soms zelfs genuanceerd raamwerk met een zekere geloofwaardigheid (waar de PVDA traditioneel niet sterk in is). Mertens gaat er trouwens prat op dat de PVDA over een voortreffelijke studiedienst beschikt. 
Het boek bestaat uit vijf delen. Het eerste deel zoomt in op de vier grote schandalen van onze Belgische samenleving: het feit dat de grote bedrijven dankzij de notionele intrest nauwelijks belastingen betalen, het gebrek aan een rechtvaardige miljonairstaks (die in dit boek een concrete invulling krijgt), de lage pensioenen die sommige ouderen in de armoede duwen en het rampzalige beleid van de banken tijdens het afgelopen decennium (oplossing: onder publieke controle plaatsen). Vervolgens richt hij zijn blik op Europa. In een bevlogen, woedend essay maakt hij het economische beleid van ‘Exportweltmeister’ Duitsland met de grond gelijk. ‘Hoe kan in godsnaam een land dat zijn armoede met meer dan een kwart zag toenemen, een rolmodel zijn voor Europa?’. Hij hekelt het ongebreidelde kapitalisme en het waanzinnige groeimodel dat landen als Griekenland, Letland, Ierland en Portugal tot aan de rand van het failliet heeft gebracht. Met een sardonisch genoegen citeert hij het Economisch Plan van N-VA uit 2005: ‘Met het voorbeeld van Ierland voor ogen is de N-VA ervan overtuigd dat Vlaanderen inderdaad over alle nodige troeven beschikt om eigen economische keuzes te maken die het welzijn en de welvaart van zes miljoen Vlamingen veiligstellen’. In het derde deel ‘ontmaskert’ Mertens drie herauten van conservatief Europa: de Amerikaanse filosofe Ayn Rand (Atlas in staking), de Britse dokter Theodore Dalrymple en de Ierse achttiende-eeuwse filosoof Edmund Burke. Het vierde deel vormt een snoeiharde aanklacht tegen de opkomst van het Vlaams-nationalisme, dat hij kwalificeert als een ‘economisch nationalisme met een minderwaardigheidscomplex’. Mertens schiet met scherp op Bart De Wever, die in 2007 Herman De Croo een slechte Vlaming noemde. ‘In minder dan vijf minuten maakte hij duidelijk hoe benepen zijn Vlaanderen is en hoe arbitrair en onverdraagzaam zijn definitie van de Vlaming is. Als zelfs een De Croo, die al twintig jaar een pronkstuk in het museum van de Vlaamse identiteit is, door De Wever wordt geëxcommuniceerd, hebben alle andersdenkenden en zeker de allochtonen reden om zich te verontrusten.’ Het slotdeel — dat als een apart essay kan worden gelezen — vormt de kern en synthese van Mertens’ betoog. Hij koppelt het vastlopen van het kapitalistische model aan een diepe samenlevingscrisis en pleit voor een socialisme 2.0 op maat van mens en natuur. Hij herontdekt en herdefinieert begrippen als democratie, emancipatie, onderwijs, gelijkheid tussen man en vrouw, veiligheid, gezondheid, vrijheid en duurzaamheid. ‘Ik verdedig het recht op die dromen, om de kinderen te zien opgroeien in een rechtvaardige samenleving die niet draait om de dividenden van de elite, maar die draait om inspraak, om collectieve rechten, om vrede’.   
[Gunter Bousset] Hide text

Met dit boek heeft de Belgische PVDA-voorzitter Peter Mertens een radicaal linkse bestseller geschreven. Hij vat perfect de schuivende tijdsgeest waarin steeds meer mensen afkerig worden van het allesoverheersende marktdenken. Zijn overvloed aan ideeën wordt gestut door interessante historische vergelijkingen, cijfermateriaal en een uitgebreide lijst met voetnoten. Bovendien worden alle pijnpunten niet enkel aangeklaagd, maar ook gevolgd door concrete voorstellen. Zo vormt dit boek een oplossingsgericht, genuanceerd en geloofwaardig raamwerk. Het eerste deel behandelt vier grote schandalen: het feit dat grote bedrijven nauwelijks belastingen betalen, het gebrek aan een rechtvaardige miljonairstaks, de lage pensioenen en het rampzalige beleid van de banken tijdens het afgelopen decennium. Vervolgens richt hij zijn blik op Europa. In het derde deel ontkracht hij de basis van conservatief Europa. Het vierde deel is een aanklacht tegen de opkomst van het Vlaams-nationalisme. Hij koppelt het vastlopen van het huidig model aan een samenlevingscrisis en pleit voor socialisme op maat van mens en natuur. Met eindnoten. Hide text